خراسان جنوبی، با نقش‌هایی که طبیعت بر دامن آن زده کلکسیونی از زیست‌بوم ایران به حساب می‌آید؛ چرا که هر گونه طبیعی آن خاص و منحصر به فرد در ایران و اغلب اوقات جهان است. به همین واسطه تورقی می‌زنیم بر این دیدنی‌های طبیعی در این گوشه از طبیعت ایران‌زمین.

علیرضا تور– خراسان جنوبی: این جا آب، باد و خاک دست به دست هم داده و نقش‌هایی بر این نقطه از طبیعت زده است که در نوع خود بی نظیر است. از نبکاها و گلدان‌های طبیعی در کویر لوت گرفته تا دیودال‌هایی که خاص عرصه‌های بیابانی حاجی آباد زیرکوه است. از بلندترین تپه‌های ماسه‌ای جهان گرفته تا کوه‌های مریخی که در مسیر نهبندان – شهداد بر بوم طبیعت این نقطه کویری به زیبایی ترسیم شده است و از جنگل‌های سنوی طبس گرفته تا جنگل‌های بنه نهبندان که سن درختان آن به پنج قرن قبل هم بر می‌گردد. نه، بهتر است از زیست بوم آن گفت که در نوع خود جزو بکر ترین‌ها به حساب می‌آید و پناهگاه حیات وحشی است که در دنیا خاص و تک است مانند قوچ‌های اوریال، هوبره‌ها، یوزپلنگ آسیایی و…

ذخیره گاه‌های جنگلی خاص ریز جاذبه‌های اکوتوریستی استان خراسان جنوبی را باید از اهل فن در این عرصه پرسید و آن طور که علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، به اعلام آن پرداخت ابتدا به ذخیره گاه‌های جنگلی استان بر می‌گردد چرا که این نوع ذخیره گاه، خاص خراسان جنوبی است و در دیگر نقاط این گونه‌ها یافت نمی‌شود. به گفته وی جنگل‌های سنوی طبس، دیودال‌های حاجی آباد زیرکوه و بنه‌های تگ احمد شاهی نهبندان از جمله گونه‌های جنگلی است که جزء ذخیره گاه‌های استثنایی در کشور به حساب می‌آید و نمونه‌ای از این گونه‌ها در دیگر نقاط ایران یافت نمی‌شود. همچنین، در حوزه بیابان تپه‌های ماسه بادی دهسلم نهبندان که به لحاظ ارتفاع منحصر به فرد است و جزو بلندترین تپه‌های ماسه بادی دنیا به حساب می‌آید از دیگر جاذبه‌های طبیعی استان است. وی ادامه داد: در همان مسیر نهبندان به شهداد که پیش می‌رویم نبکاها یا همان گلدان‌های طبیعی را داریم که دست سازه‌های بی‌نظیر باد و خاک به حساب می آید. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اشاره به کوه‌های مریخی دیگر سازه‌های بی نظیر باد و خاک در کویر نهبندان کرد و افزود: ریگ بشرویه، به این دلیل قابل اهمیت است که با خودروهای سواری می‌توان تا پای ماسه بادی‌های این نقطه رفت دیگر این که، در ادامه مسیر جنگل‌های سماق فردوس و سرایان از جاذبه‌هایی به حساب می‌آید که نمی‌توان از دیدن آن گذشت و حظ لازم را نبرد. به گفته نصرآبادی در عرصه‌های آبخیز خراسان جنوبی که طرح‌های آبخیزداری اجرا شده است می توان پارک‌های آبخیز را ایجاد کرد که بخش خصوصی می‌تواند از این قابلیت در نقاطی که حجم آبگیری سازه‌ها بالاست، از طبیعت آن بهره لازم را ببرد. وی با اشاره به استقبال بخش خصوصی برای ایجاد پارک‌های آبخیز در نقطه‌ای مانند سبزرود سرایان، ادامه داد: در حوزه بیابان تا حدودی زیرساخت‌ها برای گردشگران و طبیعت دوستان با همکاری میراث فرهنگی آماده شده است و در مناسبت‌های مختلف و در زمان‌های مناسب از این قابلیت استفاده لازم را می‌برند. وی از آمادگی واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران در قالب ماده سه خبر داد و خواستار مدیریت بهره گیری از جاذبه‌های طبیعی استان شد.

زیست بوم خراسان جنوبی اسدالله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست  خراسان جنوبی نیز به پهنه وسیع استان به عنوان سومین استان پهناور کشور اشاره و اظهار کرد: این پهنه وسیع سبب شده است تا شاهد تنوع توپوگرافی در عرصه‌های مختلف این استان از نظر دشت، کوه، کویر، تپه‌های ماسه‌ای، رودخانه و جنگل باشیم و این تنوع چشم اندازهای متنوعی را به وجود آورده است به طوری که در استان شاهد جنگل‌هایی از درختان  بنه کهن سال با ۵۰۰ سال سن در نهبندان، نمکزار، تپه‌های ماسه‌ای منحصر به فرد در ریگ‌های فردوس، طبس و رباط شور بشرویه و… باشیم. وی ادامه داد: وضعیت توپوگرافی و تشکیلات زمین شناسی منجر به پیدایش تنوع بیولوژیک بی نظیر و متنوعی در استان شده است به طوری که بیش از هزار گونه گیاهی، بالغ بر ۳۰۰ گونه جانوری شامل ۵۰ گونه پستاندار، ۲۲۸ گونه پرنده، ۵۰ گونه خزنده و ۳ گونه دوزیست در زیستگاه های استان پراکنده‌اند.  وی از جمله گونه های شاخص استان را  یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، آهو، قوچ و میش، کل و بز، جبیر، انواع گربه سانان کوچک، روباه شنی، هوبره، زاغ بور، انواع پرندگان شکاری، انواع خزندگان اعلام کرد. به گفته وی اگر چه اغلب مناطق استان دارای اقلیم بسیار خشک است، ولی تالاب ها و آبگیرهای استان از جمله پناهگاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار نهبندان علاوه بر پرندگان ساکن همه ساله میزبان جمعیت های بزرگ از پرندگان مهاجر از قبیل انواع آبچلیک، حواصیل، باکلان، اردک، کشیم،چنگر، پاشلک، فالاروپ و …  هستند که در میسر مهاجرتشان در آبگیرهای استان مستقر می شوند. مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اضافه کرد: به منظور حفاظت از تنوع زیستی موجود، نمونه‌هایی شاخص از طبیعت و  زیستگاه های استان در ۴ گروه در قالب مناطق حفاظت شده، پناه گاه های حیات وحش، پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی انتخاب و تا حد توان حفاظت و حراست می شوند.

تهدید زیست بوم خراسان جنوبی حاتمی ادامه داد: اما متاسفانه عوامل متعددی مانند رشد جمعیت، بهره برداری ناپایدار از منابع و فعالیت های انسانی مخرب، تنوع زیستی استان را به شدت تهدید می کند. از طرفی چرای بیش از ظرفیت مراتع صدمات زیادی را به جوامع گیاهی وارد کرده است. وی با بیان این که از سویی دیگر شکار و تله گذاری غیر مجاز نیز، جمعیت حیات وحش جانوری را به شدت کاهش داده و بسیاری از آنها را در فهرست گونه های در معرض خطر قرار داده است افزود: به طوری که بر اساس فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)،  ۵ گونه پستاندار (یوزپلنگ، قوچ و میش، کل و بز، آهو، زرده بر)، ۶ گونه پرنده (بالابان، کرکس کوچک، عقاب تالابی، عقاب شاهی، هوبره، اردک سرسفید) و ۳ گونه خزنده (لاک پشت آسیایی، لاک پشت مهمیز دار و آگامای سروزغی ایرانی) در زمره گونه های در معرض تهدید قرار گرفته اند. به گفته وی اگر چه فعالیت هایی برای جلوگیری از تخریب تنوع زیستی و احیای منابع طبیعی آسیب دیده صورت گرفته است و همچنین در سال های اخیر شاهد نگرش مثبت مردم استان نسبت به رعایت حقوق حیوانات هستیم، ولی عوامل مختلفی مانند وقوع خشکسالی های طولانی و مکرر در کنار بهره برداری بی رویه از منابع آب، خاک و پوشش گیاهی، زوال تنوع زیستی را شدت بخشیده است. این کارشناش محیط زیست در ادامه به این موضوع اشاره کرد که تالاب کجی نمکزار نهبندان که در فاصله ۱۰۰ کیلومتری جنوب شهر بیرجند قرار گرفته است و امسال نیز متاسفانه به دلیل کاهش نزولات آسمانی از وضعیت آبگیری مناسبی برخوردار نیست یکی از مهم ترین زیستگاه های آبی – خشکی استان است که هرساله پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی مدتی از زمان حرکت خود را در آنجا می گذرانند.

زیستگاه قوچ اوریال حاتمی در کنار این تالاب از زیستگاه های کوهستانی منطقه حفاظت شده درمیان و سربیشه نام می برد که زیستگاه بسیار مهم گونه ای از قوچ وحشی ایران است که آن را به عنوان قوچ اوریال می شناسند که این گونه جانوری به دلیل نادر بودن و زیبایی خاصی که دارد مورد توجه دوست داران طبیعت و علاقه مندان در حوزه حیات وحش است. از دیگر زیست بومی که او از آن سخن به میان می آورد منطقه حفاظت شده شاسکوه است که بین قاین و زیرکوه قرار گرفته و بهترین زیستگاه کل و بز استان و بزرگ ترین و کوچک ترین گربه سان ایران به ترتیب پلنگ و گربه پالاس است که این زیستگاه با پوشش درختی و درختچه ای بسیار بکر و زیبا نظر هر بازدیدکننده ای را به خود جلب می کند.

طبس، کلکسیونی از زیست بوم ایران به گفته حاتمی، از این که بگذریم طبس، کلکسیونی از زیست بوم ایران با پناهگاه حیات وحش نایبندان به عنوان بزرگ ترین پناهگاه حیات وحش کشور به حساب می آید و یکی از زیستگاه های یوزپلنگ آسیایی، گربه شنی، گونه های در معرض خطر مانند هوبره و شاه روباه و … است و در کنار آن دارای جاذبه هایی مانند قله نایبندان و روستاهای زیبا مانند زردگاه و نایبند است. به علاوه، مهم ترین ویژگی این عرصه زیست محیطی همان تنوع جانوری و بکر بودن آن است بطوری که به جرات می توان گفت از بکرترین پناهگاه های حیات وحش کشور است.  وی افزود: در کنار آن کوهستان های بسیاری مانند کوه های شتری، سدهای تاریخی و رودخانه جاری مانند چشمه مرتضی علی (ع) است که هر کدام ویژگی خاص خود را دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی صحبتی از کویرهای استان به میان نمی آورد چرا که شناخته شده است و فقط اشاره ای به بخشی از بیابان لوت و جاذبه های بی نظیر آن، تپه های ماسه ای بشرویه و فردوس که شهرت جهانی دارند، کرد و این که هر سال عده بسیاری از داخل و خارج کشور به این نقاط می روند. به گفته وی، ارزشمندی این جاذبه ها به این نکته وابسته است که درست از آن استفاده شود چون سابقه و تجربه ثابت کرده است بسیاری از جاذبه ها بعد از شناخته شدن و ورود انسان ها تخریب شده و با ابراز تاسف سونامی پلاستیک در تفرجگاه ها رو به وقوع است که دفع نامناسب پسماندها از ارزش و اهمیت آن می کاهد. پایان پیام/۶۹۰۷۵